به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ در سال‌های اخیر، نهاد خانواده در ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است. یکی از مهم‌ترین و در عین حال کم‌سر و صداترین این چالش‌ها، پدیده‌ای به نام «طلاق عاطفی» است. این نوع از جدایی، نه با حضور در دادگاه و صدور حکم، بلکه در سکوت خانه‌ها و فاصله‌ای تدریجی میان دل‌ها اتفاق می‌افتد. زوج‌هایی که شاید از نظر قانونی هنوز در کنار یکدیگرند، اما احساس، صمیمیت و درک متقابل، مدت‌هاست که میان‌شان رنگ باخته است.

آمارهای غیررسمی و گزارش‌های مراکز مشاوره حاکی از افزایش نگران‌کننده موارد طلاق عاطفی به‌ویژه در میان زوج‌های جوان است. اما در این میان، متخصصان خانواده بر یک نکته تأکید دارند: طلاق عاطفی سرنوشت حتمی روابط زناشویی نیست؛ بلکه نتیجه ناآگاهی، کمبود مهارت‌های ارتباطی و نبود آموزش مؤثر است.

در این گزارش، با تکیه بر داده‌های علمی، گفت‌وگو با کارشناسان، و روایت‌هایی از دل زندگی زوج‌ها، به بررسی نقش آموزش مهارت‌های همدلی و گفت‌وگوی مؤثر در پیش‌گیری از طلاق عاطفی می‌پردازیم. راهی که شاید بتواند دوباره گرما را به روابط فراموش‌شده برگرداند.

وقتی دل‌ها از هم فاصله می‌گیرند، اما طلاقی در کار نیست

زهرا و محسن، زوجی هستند که پانزده سال از ازدواج‌شان می‌گذرد. آن‌ها زیر یک سقف زندگی می‌کنند، خرج خانه را مشترک می‌دهند، با هم برای بچه‌ها تصمیم می‌گیرند و حتی گه‌گاهی به مهمانی خانوادگی هم می‌روند. اما زهرا می‌گوید: «سال‌هاست با هم حرف نمی‌زنیم، فقط درباره کارهای خانه یا مدرسه بچه‌ها صحبت می‌کنیم. نه او حال من را می‌پرسد، نه من حال او را می‌فهمم.» این داستان، روایت تلخ یک «طلاق عاطفی» است.

در سال‌های اخیر، «طلاق عاطفی» به یکی از شایع‌ترین بحران‌های روابط زوجین در ایران تبدیل شده است. به گفته کارشناسان، این پدیده خطرناک‌تر از طلاق رسمی است، چرا که خانواده‌ای ظاهراً پایدار، عملاً از درون فروپاشیده است.

اما آیا می‌توان از طلاق عاطفی پیشگیری کرد؟ پاسخ بسیاری از روان‌شناسان و مشاوران خانواده مثبت است، به شرط آن‌که زوج‌ها در زمان مناسب، مهارت‌های ارتباطی را یاد بگیرند؛ از جمله «همدلی» و «گفت‌وگوی مؤثر».

طلاق عاطفی؛ پدیده‌ای خاموش اما رایج

بر اساس گزارش سازمان بهزیستی کشور، حدود ۴۰ درصد از مراجعان مراکز مشاوره، از طلاق عاطفی رنج می‌برند. دکتر ناهید زاهدی، روانشناس و مشاور خانواده در گفت‌وگو با پایگاه خبری «نمود خانواده» می‌گوید:

«طلاق عاطفی، نوعی جدایی درونی است. در این حالت، زن و مرد با هم زندگی می‌کنند، اما از نظر روانی، عاطفی و حتی جنسی از هم فاصله دارند. این پدیده معمولاً به تدریج و در سکوت اتفاق می‌افتد.»

او می‌افزاید: «طلاق عاطفی اغلب سال‌ها پیش از طلاق رسمی آغاز می‌شود. گاهی زوج‌ها حتی پس از طلاق عاطفی، به دلایل اجتماعی یا اقتصادی از هم جدا نمی‌شوند، اما پیامدهای آن روی فرزندان، سلامت روانی و حتی بازدهی شغلی افراد اثر منفی دارد.»

ریشه‌های طلاق عاطفی؛ از ناآگاهی تا مهارت‌نداشتن

طلاق عاطفی تنها حاصل خیانت یا خشونت نیست. دکتر زاهدی معتقد است ریشه‌های آن در بسیاری از موارد، به ضعف در مهارت‌های ارتباطی بازمی‌گردد:

«ما در نظام آموزشی‌مان به بچه‌ها یاد نمی‌دهیم چطور احساسات‌شان را بیان کنند یا شنونده فعالی باشند. وقتی این افراد وارد رابطه زناشویی می‌شوند، نمی‌دانند چطور باید نیازهای‌شان را مطرح کنند یا حرف دل طرف مقابل را بفهمند.»

بررسی‌ها نشان می‌دهد که زوج‌هایی که فاقد مهارت‌های پایه گفت‌وگو، همدلی و حل تعارض هستند، در معرض خطر بیشتری برای تجربه طلاق عاطفی قرار دارند.

همدلی؛ پلی برای بازسازی رابطه

همدلی یعنی اینکه بتوانی خودت را جای طرف مقابل بگذاری و دنیا را از چشم او ببینی. این مهارت ساده، اما کلیدی، یکی از ابزارهای نجات‌بخش در روابط عاطفی است.

سعید، مرد ۳۸ ساله‌ای که با همسرش برای مشاوره آمده‌اند، می‌گوید: «من همیشه فکر می‌کردم دارم کار درستی می‌کنم. اما وقتی مشاور به من یاد داد چطور به حرف‌های همسرم با دقت گوش کنم و ازش بپرسم که واقعاً چه احساسی دارد، تازه فهمیدم چقدر از هم دور بودیم.»

مطالعات روان‌شناسی خانواده نشان داده‌اند که آموزش همدلی می‌تواند میزان رضایت زناشویی را به شکل چشمگیری افزایش دهد. به‌ویژه در زوج‌هایی که در سال‌های اولیه ازدواج دچار اختلاف شده‌اند.

گفت‌وگوی مؤثر؛ فراتر از حرف‌زدن

گفت‌وگو، تنها رد و بدل کردن واژه‌ها نیست. هنر شنیدن، مکث کردن، واکنش بدون قضاوت، بیان محترمانه نیازها و احساسات، همه در دل گفت‌وگوی مؤثر جای می‌گیرند.

مینا، زن ۳۲ ساله‌ای که در کارگاه «مهارت‌های ارتباطی زوجین» شرکت کرده، می‌گوید: «همیشه فکر می‌کردم دعوا بخشی از زندگیه. اما وقتی یاد گرفتم چطور از جملات «من احساس می‌کنم...» به جای «تو همیشه...» استفاده کنم، دیدم همسرم کمتر گارد می‌گیره و گفت‌وگومون سالم‌تر شده.»

بر اساس پژوهش دانشگاه تهران در سال ۱۴۰۱، زوج‌هایی که در یک دوره ۸ هفته‌ای آموزش مهارت‌های گفت‌وگو شرکت کرده بودند، ۵۸ درصد بهبود در میزان رضایت زناشویی و ۴۶ درصد کاهش در میزان درگیری گزارش کردند.

آموزش؛ راهکار پیشگیرانه و کم‌هزینه

به گفته کارشناسان، آموزش مهارت‌های ارتباطی می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از طلاق عاطفی ایفا کند. این آموزش‌ها هم می‌تواند در قالب مشاوره پیش از ازدواج ارائه شود، و هم در طول زندگی مشترک با برگزاری کارگاه‌ها یا جلسات گروهی.

دکتر زاهدی پیشنهاد می‌دهد که آموزش مهارت‌های زندگی به عنوان بخشی از نظام آموزشی رسمی کشور دیده شود:

«ما در حال حاضر یک نسل از والدینی را داریم که مهارت ارتباطی ندارند و نمی‌توانند آن را به فرزندان‌شان هم منتقل کنند. اگر می‌خواهیم بنیان خانواده حفظ شود، باید از مدرسه شروع کنیم.»

توصیه‌هایی برای زوج‌ها: از امروز شروع کنید

در پایان، برای آن دسته از زوج‌هایی که نگران فاصله عاطفی هستند، چند پیشنهاد کاربردی وجود دارد:

• زمان اختصاصی برای گفت‌وگو: روزانه ۲۰ دقیقه بدون موبایل یا تلویزیون، فقط برای صحبت‌کردن درباره احساسات.

• تکنیک همدلی فعال: حرف‌های طرف مقابل را با جملاتی مثل «می‌فهمم که ناراحتی چون...» بازتاب دهید.

• پرهیز از قضاوت و مقایسه: تمرکز بر رفتار مشخص، نه شخصیت طرف مقابل.

• جمله‌بندی مناسب: از جملات آغازین با «من احساس می‌کنم...» استفاده کنید.

• کمک گرفتن از مشاور: اگر احساس می‌کنید گفت‌وگوها به تنش منجر می‌شوند، حضور یک مشاور بی‌طرف می‌تواند کمک‌کننده باشد.

جمع‌بندی

طلاق عاطفی پدیده‌ای پنهان اما فراگیر است. خوشبختانه، برخلاف بسیاری از بحران‌های خانوادگی، این یکی قابل پیشگیری است؛ به شرطی که آموزش را جدی بگیریم. آموزش مهارت‌های همدلی و گفت‌وگو نه‌تنها رابطه زوجین را نجات می‌دهد، بلکه می‌تواند فرهنگ گفت‌وگوی سالم را در نسل آینده نهادینه کند.

در دنیای پرشتاب امروز، وقت آن رسیده است که «شنیدن» را دوباره یاد بگیریم؛ نه فقط شنیدن صدا، بلکه شنیدن دلِ دیگری.